Putin’in Azerbaycan ziyaretinin, enerji ve silah anlaşmaları yapmak dışında, bir diğer gerekçesi de Avrupa Birliği’ne yakınlaşan Ermenistan’a gözdağı vermekti. AB ve Ermenistan arasında müzakereleri 4 yıl süren serbest ticaret anlaşması için son düzlüğe girilmiş ve imza aşamasına gelinmişti. Ancak Rusya’da yaptığı görüşmelerden sonra Sarkisyan’ın tercihi son kertede değişmiş gözüküyor
LİLİT GASPARYAN
lilitgasparyan@agos.com.tr
Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan 3 Eylül günü Rusya’ya resmi bir ziyaret yaptı ve bu kapsamda Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’le ikili bir görüşmede bulundu. Geçtiğimiz haftalarda iki lider arasındaki bu görüşmenin önemini artıran gelişmeler yaşandı. Vladimir Putin, kurmaylarıyla birlikte sürpriz bir Bakü çıkarması yaptı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’e yaklaşan seçimlerde bir nevi desteğini açık eden Putin, ayrıca Güney Kafkasya’da Ermenistan – Azerbaycan arasında kurduğu dengeye yaptığı ayarla yeni bir yön vermiş oldu.
Bu bağlamda, Putin’in Azerbaycan ziyaretinin, enerji ve silah anlaşmaları yapmak dışında, bir diğer gerekçesi de Avrupa Birliği’ne yakınlaşan Ermenistan’a gözdağı vermekti. AB ve Ermenistan arasında müzakereleri 4 yıl süren serbest ticaret anlaşması için son düzlüğe girilmiş ve imza aşamasına gelinmişti. Ancak Rusya’da yaptığı görüşmelerden sonra Sarkisyan’ın tercihi son kertede değişmiş gözüküyor.
Putin – Sarkisyan buluşmasının hemen ardından yapılan ortak basın toplantısıyla taraflar Rusya liderliğinde, Avrasya bölgesinin iktisadi entegrasyonu sürecinin gelişimine yönelik kararlılıklarını ifade etti. Bu durum, hem AB kanadında hem de Ermenistan’da, Sarkisyan’ın tercihi AB değil Rusya oldu şeklinde yorumlandı. Rusya ise zamanlaması iyi ayarlanmış bir ziyaretle, Karabağ çerçevesinde, Güney Kafkasya’daki güvenlik zafiyetini kullanarak bölgede ipleri elinde tuttuğunu göstermiş oldu.
AB ile anlaşma yakındı
Sarkisyan, Ermenistan’ın her ne kadar AB ile müzakerelerde bulunmuş olsa da ‘Avrasya Gümrük Birliği’ üyeliği perspektifini kaybetmediğini açıkladı. Putin ise Sarkisyan’a seçmiş olduğu yoldan memnuniyetini dile getirirken, Rusya’nın tam destek vermeye hazır olduğunu söyledi.
Sarkisyan’ın AB dönem başkanı Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta, müzakere süreci bitmek üzere olan ticaret anlaşması için ön imza atılmasına az bir süre kala, son anda böyle bir karar alması Ermenistan’da ciddi bir tedirginlik ve şaşkınlık yarattı. Zira Sarkisyan’ın Rusya ziyaretinden önce gittiği Hırvatistan’da, Vilnius’tan önce antlaşma belgelerinde son düzeltmeleri yapmak için gittiği düşünülüyordu. Hatta Dışişleri Bakanı Yardımcısı Savars Koçaryan bu ziyaretten bir kaç gün önce televizyon kanallarında uzun uzun Ermenistan’ın neden Avrasya Gümrük Birliği’ne üye olamayacağını anlatıyordu.
3 Eylül’de, Putin - Sarkisyan görüşmesi henüz gerçekleşmeden, Yerevan’da bulunan iktidardaki Cumhuriyetçi Parti üyeleri, özellikle partinin eş başkanı Galust Şahakyan, Ekim’de Vilnius’te bir ön imzanın atılacağından emindi. Hiç kimse Avrasya Gümrük Birliği ihtimalini düşünmüyordu ve dahası ülkede herkes bu seçeneğe muhalefet halindeydi.
Tek gerekçe: güvenlik sorunu
Avrupa Birliği Ticaret Odası Ermenistan Direktörü Hovhannes Yiğityan Agos’a yaptığı açıklamada, Sarkisyan’ın kararının “Ermenistan dış siyasetinde keskin bir dönemeç” şeklinde yorumlanabilecek bir değişiklik olduğunu söyledi. Yiğityan, insan hakları, çeşitli alanlarda kalkınma ve uluslararası siyasette olabilecek kazanımların dışında, sadece ekonomisini harekete geçirmek için bile Ermenistan’ın tek şansının AB ile kapsamlı ve derin bir işbirliği anlaşması olduğunu düşünüyor: “Ermenistan’ın dahil olacağı serbest ticaret alanı ülkedeki üreticilere Avrupa’nın büyük pazarlarına girme fırsatını tanıyacaktı.” Ülkedeki ve AB’deki yaygın kanaate göre şantaj ve tehdit sonucunda böyle bir karar alındı. Yiğityan’a göre durum bundan farklı olabilir: “Son dönemde Rusya, Ermenistan üzerinde bir baskı kurmuyor, aksine bu ülkeyi umursamıyor. Rusya ‘Bak böyle bir şey yaparsan sonucu şöyle olur’ yaklaşımıyla adımlar atmıyor, diğer yönden Rusya’nın Güney Kafkasya’yı ilgilendiren adımları Ermenistan’ın çıkarlarına uymuyor ve hatta ülkede bir güvenlik zafiyeti yaratıyor.”
Sorun Karabağ meselesi
Ermenistan’ın önde gelen düşünce kuruluşlarından Kafkasya Enstitüsü’nün Başkan Yardımcısı Sergey Minasyan da Agos’a yaptığı değerlendirmede, Yiğityan gibi güvenlik sorununa dikkat çekti. Minasyan’a göre Rusya’nın bölgede ipleri elinde tutabilmesi için Karabağ meselesi büyük bir öneme sahip. Bu sorun devam ettikçe Ermenistan’ın bir güvenlik sorunu olacak ve Rusya da bundan ötürü meselenin çözülmesini istemeyecek. Zira Karabağ meselesi öyle veya böyle çözüme kavuştuğu takdirde Ermenistan’ın Rusya’ya herhangi bir bağımlılığı kalmıyor. Putin’in Bakü ziyareti sırasında Azerbaycan ve Rusya arasında 4 milyar dolara yakın tutarda bir silah ticareti olduğu ortaya çıktı. Yiğityan’a göre Rusya iki ülkeye de silah temin ederek bölgedeki güvenlik sorununu körüklüyor ve böylece bir denge oluşturuyor.
AB karara tepkili: Tehdit var
AB dönem başkanlığı görevini yürüten Litvanya Dışişleri Bakanı Linas Linkevichus’a göre, Ermenistan Rusya ile bir gümrük birliği seçeneğine doğru adım atarak AB’yle yapabileceği bir serbest ticaret anlaşmasını imkansız hale getirdi zira dönem başkanı “Her ülkenin seçimine saygı duymakla beraber Ermenistan, gümrük politikalarındaki farklılıklardan dolayı aynı anda iki kurumu birden seçemez” şeklinde konuştu.
Avrupa Parlamentosu Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Elmar Brok ise Agos’a yaptığı değerlendirmede, Ermenistan’ın seçiminden dolayı üzgünlüğünü dile getirdi: “Bu konuyu birçok kez Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ile konuştuk. Karabağ konusunda Rusya tarafından ciddi baskılar olduğunu biliyoruz. Ermenistan gibi küçük bir ülkeyi tehdit yoluyla bu seçimi yapmak mecburiyetinde bıraktılar.” Brok, Sarkisyan’ın 3 Eylül’de yaptığı tercihten sonra, her ne kadar AB’nin Ermenistan’la ilişkilerinin diğer ülkelerle olduğu gibi yürüyecek olsa da artık Ermenistan için bir AB perspektifinin mümkün olamayacağını düşünüyor.
Sarkisyan’ın ani bir şekilde Ermenistan’ın gideceği istikameti değiştirmesi gerçek bir ihtimal mi? Brok bu soruyu “Aksi yönde hâlâ umudumuz var. Şu anda tahminimize göre Rusya’nın Ermenistan üzerindeki baskısı çok arttı. Ermenistan için Karabağ meselesini barış ortamında çözmesi büyük önemde, bu sebepten dolayı AB de Ermenistan için bu kadar büyük önem taşıyan Karabağ meselesiyle artık yakından ilgilenmeli” şeklinde cevaplandırdı.
Avrasya uzmanı Thomas de Waal: Sarkisyan’ın reddedemeyeceği bir teklif
Sarisyan-Putin görüşmesinde tek bir maddenin öne çıktığını herkes biliyordu. Putin, Ermenistan’ı Avrasya Birliği projesine davet ediyordu. Sarkisyan da bunu reddetmedi. Rusya’nın AB’nin sunduğu serbest ticaret bölgesi seçeneğine karşı cevabı oldukça basitti. Azerbaycan’a devasa boyutlarda silah satılacağı bilgisi ortaya çıktı. Putin Bakü’ye adeta bir çıkarma yaptı. Zaten Ermenistanlı yetkililer de durumun güvenlikle ilgili olduğunu belirtiyor. Tek askeri müttefiklerini bir çırpıda kaybetmeyi göz alamazlar. Vilnius’ta AB ile bir anlaşma hâlâ imzalanabilir ancak iktisadi entegrasyon seçeneği tamamen ortadan kalktı.
Avrasya Gümrük Birliği kararına sosyal medyada çok sert tepki gösteren Ermenistanlılar ertesi sabah Cumhurbaşkanlığı Köşkü’nün önünde toplandılar. Eylemde çok sayıda gözaltı yaşandı.
