Ütopyadan distopyaya...

BANU YILDIRAN GENÇ

Carlos Fuentes’in ölmeden önce tamamladığı son romanı ‘Friedrich Balkonunda’ Can Yayınları tarafından yayımlandı. 1928’de Panama’da doğan yazar çağdaşları Marquez ve Llosa gibi Latin Amerika Edebiyatında çığır açan isimlerden oldu, İspanyolca yazan yazarlara verilen ödüllerin hemen hepsini kazandı, 2012 yılında vefat ettikten sonra ise Meksika devleti tarafından her yıl doğum gününde verilmek üzere adına bir ödül adandı.

Romanlarında tarihi bir gerçeklikten yola çıkarak onu büyülü bir biçimde işleyen yazarın asıl amacı her zaman insan ruhunun karmaşası ve özü olmuştur. Gerçeğine benzer bir biçimde hayalî ülkeler yaratsa da, gerçek kişilerden yola çıkıp bambaşka karakterler yaratsa da asıl derdi hep “insan”dır. İşte bu son romanında da “Neyse ki tamamlayabilmiş!” dedirtiyor okurlara çünkü ‘Friedrich Balkonunda’yı okuyunca göreceksiniz ki bu roman olmadan Fuentes eksik kalırdı.

Tanıdık bir yüz: Friedrich Nietzsche

Meksika ulusal marşının dizeleriyle adlandırılmış dört bölümden oluşan roman, neredeyse her karakterin kendi başından geçenleri anlattığı parçalarla ilerliyor. Bu parçaların başlıkları karakterin adı ve sonuna onun kaçıncı kez anlattığını belirten sayılarla oluşturulmuş: ‘Friedrich (11)’ gibi. Kim olduğunu sonradan anlayacağımız anlatıcının sıcak bir günde serinlemek amacıyla çıktığı otel balkonunda karşılaştığı tanıdık yüzle başlar roman. Tanıdık yüzün kim olduğunu bir süre sonra hatırlar; kendine has pos bıyıklarıyla Friedrich Nietzsche.

Ünlü Alman filozof “Tanrı öldü” dediği için Tanrı tarafından tekrar dünyaya gönderilmiştir. Bu arada dünya ve insanlık üzerine yeniden düşünecektir, Nietzsche. Adı verilmeyen ama Meksika olduğu anlaşılan bir ülkede askeri diktatörlükten kurtulmak için uğraş veren devrim âşığı üç arkadaşın devrim öncesi ve sonrası yaşadıkları diye kısaca özetlenebilecek olan roman, aslında dönüyor dolaşıyor yine Fuentes’in en sevdiği konuya odaklanıyor: İnsan ruhu.
Kendi anlatımlarıyla hikâyelerini dinleyeceğimiz bu üç arkadaş, Saúl, Dante ve Aarón’dur. Askerlerin ayaklanıp halkla beraber iktidarı devirmeleri sonucu devrim bir anda gerçekleşir. Her devrimin bir öndere ihtiyacı olduğu için grubun en deneyimlisi Saúl kendini en basit ev hâliyle, ellerinde devrilmiş başkan Solibor’un mızrağa geçirilmiş kafasını sallayan halkın karşısında ‘balkon’ konuşması yaparken bulur. Halk onu önder kabul etmiştir fakat “Devrim istiyorum, güç değil” diyen bir önderdir o. Bedenindeki stigmata’ları saklamaya çalışan, eski bir manastır rahibesiyle evlenmiş bir Yahudi’dir. Dürüst ve temkinlidir. Kısa bir sürede dükkânlar yağmalanır, meclis basılır, insanlar öldürülür, Saúl umudunu kaybetmeye başlamıştır, karısına dert yanar: “...ne yaptıklarını bilmiyorlar, bu başkanın hiçbir gücü yoktu, o zavallı bir semboldü, sana başkanın yetersiz biri, sadece bir sembol olduğunu söylüyorum María-Águila, gerçek güç bir denizdir, plaj değil, kumun üzerine taş döşeyebilirsin, denizle nasıl mücadele edeceksin?”

Fuentes’in en sevdiği karakter: Dante

Saúl, önderliğe alışamayacağını tahmin eden karısı tarafından devreden çıkarılır. Bir sonraki önder aristokrat bir aileden gelen, kardeşi Leonardo’nun tersine insancıl ve barışçıl duygularla yaşama bakan Dante’dir. Dante halkın galeyana gelip devrime zarar vermeye başladığını hissettiğinde geçici meclisle bu konuda anlaşamayacağını anlar ve onları hor gören bir sözcük çıkıverir ağzından. Böylelikle kısa süreli önder Dante aristokrat köklerinden kopamadığı gerekçesiyle düşman ilan edilir ve en yakın arkadaşı Aarón’un da oyuyla kurşuna dizilir. Fuentes’in en sevdiği karakterin Dante olduğu zaman zaman hissedilir romanda, kurşuna dizilen Dante’nin Friedrich’le sohbet eden anlatıcı olduğu anlaşılacaktır roman ilerledikçe, peki balkondan sokakları izledikleri yer bu dünya mıdır başka bir dünya mı?

Asıl oyuncular her zaman sahnede

İnsan haklarına son derece saygılı, suç ve suçluya bakışı bambaşka olan, devletin ıslahevine kapatacağı “kader kurbanı” bir çocuğu kaçırıp yanına alacak kadar insancıl olan Aarón’un en yakın arkadaşını öldürttükten sonra önderlik vasfını alması, maalesef okurun devrime olan inancını da umudunu da yok ediyor. “Keser döner sap döner, gün gelir hesap döner” sözü elbet Aarón’un da kaderini belirleyecek, her zamanki gibi asıl oyuncular ilk fırsatta eski yerlerini alacaklardır. Eski başkanın yardımcısı Andrea del Sargo’nun Dante’nin kardeşi Leonardo’ya söylediği gibi: “Yönetime el koymak en iyisi; çünkü devrimciler çuvalladılar. Devrimi kurtarmak için devrim adına yönetime el koymak.” Böylelikle devrimciler ve birkaç politikacı öldürülür, bazıları kahraman olur ama asıl oyuncular oyuna devam eder.

83 yaşında ölen bir yazarın son romanının devrim karşısında bu denli umutsuz olması, insan ruhunun kötü yanlarını bu denli açığa çıkarması okuru da umutsuzluğa itiyor mu? Kesinlikle evet.
Savaşmayı reddeden askerlerin başını çektikleri ama çığrından çıkan bir devrim, umutla yola çıkıp birbirlerinin kuyusunu kazan yoldaşlar... En sonunda Friedrich’e hak veren Fuentes bizlere pek de umut dolu bir miras bırakmamış.

Bu yazdıklarım dışında daha birçok karaktere ve anlatıcıya yer veriliyor romanda, tacize uğrayan çocuklar, fuhuşa sürüklenen eşcinseller, annesinin gölgesinde kalan kadınlar... Yazar az vakti kaldığını bilircesine biraz fazlaca ve acele anlatmış olsa da bu karakterleri, ütopyanın nasıl distopyaya dönüştüğünü adım adım görmek için okunması gereken bir roman.